Rola UOKIK-u w długofalowym rozwoju przedsiębiorczości w Polsce

Zagraniczne firmy walcząc o polski rynek zaniżają tutaj ceny swoich produktów. Można by się cieszyć, że mamy tańsze produkty ale patrząc długofalowo skutki są negatywne. Sprzedając po kosztach, bez zysku nie płacą podatku dochodowego w Polsce. Co gorsze dodatkowo blokują możliwość rozwoju polskim rodzimym firmom, które po rozwinięciu się na polskim rynku mogłyby realizować ekspansję międzynarodową.

Rozwój polskich przedsiębiorstw o zasięgu międzynarodowym jest jednym z najważniejszych warunków szybkiego rozwoju gospodarczego Polski. Dostrzegając szczególną rolę Urzędu Ochrony i Konkurencji w kształtowaniu otoczenia konkurencyjnego na rozwój naszego kraju Fundacja zleciła przygotowanie analizy decyzji wydawanych przez UOKiK.

W Badaniu autor przeanalizował aktywność Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod kątem „transgranicznego” i „międzynarodowego” aspektu podejmowanych spraw. Badanie dotyczyło przede wszystkim postępowań i decyzji Prezesa UOKiK w sprawie tzw. praktyk antykonkurencyjnych (czyli „nadużyć pozycji dominującej” oraz „niedozwolonych porozumień”). Objęło okres od 21 kwietnia 2007 r. (wejście w życie obecnej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów) do 31 grudnia 2017 [1].

Badanie wykazało, że:

1. W trakcie analizowanego okresu aktywność UOKiK w sprawach „międzynarodowych” i „transgranicznych” była śladowa. UOKiK najrzadziej ze wszystkich organów antymonopolowych Unii stosował prawo wspólnotowe do spraw „mających wpływ na handel między Państwami Członkowskimi”;
2. Większość jego decyzji dotyczyła rynków lokalnych, osób fizycznych, gmin czy spółek komunalnych, nie spółek kapitałowych (bez względu na ich „narodowość”), a już w szczególności nie zagranicznych koncernów;
3. Prezes UOKiK wydał też więcej decyzji skierowanych do prywatnych spółek o „polskim” kapitale niż w stosunku do spółek, gdzie dominował „zagraniczny” kapitał;
4. Dokonana w Badaniu analiza wykazała także, że prezes Urzędu adresuje decyzje w sprawie antykonkurencyjnych praktyk do przedsiębiorców „zarejestrowanych” za granicą niezmiernie rzadko (od 2007 r. jedynie dwukrotnie) i ani razu nie nałożył na taką spółkę kary pieniężnej;
5. W badanym okresie UOKiK nie podejmował prawie w ogóle spraw dotyczących tzw. wykluczających praktyk stosowanych przez działające w Polsce zagraniczne koncerny (czyli praktyk skierowanych przeciwko polskim firmom, a nie tzw. praktyk eksploatacyjnych, czyli skierowanych przeciwko konsumentom).
6. W badanym okresie Prezes UOKiK częściej rozpatrywał za to sprawy dotyczące blokowania przez polskich przedsiębiorców dostępu do krajowego rynku zagranicznym firmom (przede wszystkim w tzw. sektorach infrastrukturalnych/użyteczności publicznej). Liberalizacja tych sektorów była priorytetem polskiego urzędu antymonopolowego w zasadzie od momentu jego powołania na początku lat 90 i, sądząc po liczbie decyzji UOKiK dotyczących gmin i spółek komunalnych, pozostaje takim priorytetem także w nowym millenium. W tym sensie, można powiedzieć, że na przestrzeni ostatnich lat UOKiK przede wszystkim realizował w Polsce misję Komisji Europejskiej mającą na celu „otwarcie” rynków nowych Państw Członkowskich na zagraniczną konkurencję.
7. Przeprowadzona w Badaniu analiza nie wykazała ponadto, żeby kiedykolwiek doszło do interwencji Prezesa UOKiK w sprawie polskiej firmy poszkodowanej praktykami wykluczającymi zagranicznego przedsiębiorcy na zagranicznym rynku, pomimo tego, że polskie ani unijne prawo wcale nie zakazywałyby takiej interwencji. W czasach zglobalizowanej gospodarki, bez osiągnięcia międzynarodowej skali, polska firma spotykająca się z wykluczającymi praktykami za granicą nie będzie konkurencyjna cenowo również na polskim rynku i docelowo może zostać wyeliminowana z tego rynku przez zagraniczne dominujące koncerny. Dlatego Prezes UOKiK mógłby wszczynać postępowania dotyczące antykonkurencyjnych działań wobec polskich firm na zagranicznych rynkach na podstawie przesłanek „potencjalnego antykonkurencyjnego skutku” na terytorium Polski (art. 1 ust. 2 polskiej ustawy antymonopolowej) oraz „interesu publicznego” (art. 1 ust. 1).
8. W sprawach dotyczących praktyk wykluczających w badanym okresie Urząd nałożył na zagraniczne spółki łącznie ponad czterokrotnie niższe kary pieniężne niż na innych „polskich” przedsiębiorców;
9. Przy nakładaniu kar w sprawach z udziałem zagranicznych koncernów Prezes UOKiK nie stosuje też tzw. koncepcji jednego organizmu gospodarczego, która umożliwia przypisanie odpowiedzialności i nałożenie kary nie tylko na firmy, które „bezpośrednio” naruszyły normy ochrony konkurencji, ale także na podmioty (najczęściej tzw. spółki-matki) kontrolujące te firmy. Zastosowanie tej koncepcji miałoby w praktyce niebagatelny wpływ na rozmiar kary w przypadku antykonkurencyjnych praktyk zagranicznych koncernów. Możliwość „przypisywania” zagranicznym spółkom-matkom odpowiedzialności za naruszenia prawa konkurencji, których w Polsce dopuściły się ich spółki-córki, nie tylko zwiększyłaby dolegliwość kar na szkodzące polskim konkurentom lub konsumentom zagraniczne koncerny, ale także mogłaby zadziałać odstraszająco i „w zarodku” zdusić antykonkurencyjne strategie zagranicznych grup kapitałowych na terenie Polski.
10. Badanie wykazało, że pomimo wzrostu rocznego budżetu UOKiK oraz zatrudnienia w Urzędzie, spada liczba spraw z aspektem „międzynarodowym” lub „transgranicznym” podejmowanych przez Prezesa UOKiK, w szczególności tych dotyczących nadużyć pozycji dominującej oraz praktyk wykluczających. Większość stanowią sprawy dotyczące naruszania tzw. zbiorowych interesów konsumentów, a nie praktyk antykonkurencyjnych. Wśród tych ostatnich dominują z kolei sprawy podejmowane przez regionalne delegatury, a nie centralę Urzędu  

Uczestnicy Konferencji zorganizowanej przez Fundację Pomyśl o Przyszłości w Muszynie są zgodni co do tego, że sprawom z aspektem „międzynarodowym” i „transgranicznym” powinna zostać przywrócona odpowiednia waga. Do rozważenia wydają się np. „przesunięcia” kadrowe lub budżetowe ze strony komórek organizacyjnych Urzędu zajmujących się jakością produktów lub „zbiorowymi interesami konsumentów”. Można też zastanowić się np. nad utworzeniem specjalnego departamentu do spraw międzynarodowych i transgranicznych lub powołaniem nowego wiceprezesa Urzędu odpowiedzialnego za zwiększenie skuteczności UOKiK w wyżej wymienionych sprawach.

Jedynie przeorientowanie podejścia UOKiK odnośnie podejmowanych postępowań pozwoli na zapewnienie ochrony rozwijającym się w Polsce firmom, co stanowić będzie gwarancję dynamicznego rozwoju gospodarczego naszego kraju. Konieczne jest zainicjowanie dyskusji w szerokim gronie przedsiębiorców, urzędników, polityków i dziennikarzy nad wypracowaniem dobrych praktyk działania Prezesa UOKiK, który w swoich decyzjach będzie kierował się interesem gospodarczym Polski i w większej mierze zasoby będzie kierował ku sprawom nadużywania pozycji dominującej przez zagraniczne firmy, co wymierzone jest przeciw polskim rodzimym firmom.